Het oudste ganzenbord
Spelregels ganzenbord
Speel je mee?
Leuk dat je wil spelen! Lees alles grondig door voor je begint.
- Spreek op voorhand af wat de inzet zal zijn (snoepjes, fiches, geld ...).
- Dobbelstenen nodig? Vraag ze aan het onthaal. Je laat je identiteitskaart (of rijbewijs) achter in ruil. Is het museum dicht? Gebruik dan een online dobbelsteen en stel in op 2 dobbelstenen.
- Alle spelers staan in het startvak. De jongste speler begint.
- Gooi met de dobbelstenen. Ga het aantal vakjes vooruit dat je gegooid hebt.
Spelregels
Kom je op de volgende vakjes terecht, dan heb je pech:
- Vakje 6 - De brug: Betaal de inzet, of betaal het dubbele en ga meteen naar 12.
- Vakje 19 - De herberg: Betaal de inzet en sla een beurt over.
- Vakje 31 - De put: Betaal de inzet en wacht tot een medespeler je verlost (door ook op dat vakje te landen). Of betaal dubbele inzet en ga er de volgende beurt uit.
- Vakje 42 - Het doolhof: Betaal de inzet en keer 3 vakjes terug.
- Vakje 52 - De gevangenis: Betaal de inzet en blijf wachten tot een medespeler je verlost.
- Vakje 58 - De dood: Betaal 3 maal de inzet en begin opnieuw.
Kom je op de volgende vakjes terecht, dan heb je geluk:
Bij de eerste worp gelden deze regels:
- Wie bij de eerste worp 3 en 6 gooit, mag direct naar nummer 26.
- Wie bij de eerste worp 4 en 5 gooit, mag direct naar nummer 53.
Een extra regel: Je kan ook spelen dat je op vakje 26 of 53 nog een keer mag gooien!
Bij specifieke vakjes gelden deze regels:
- Kom je op vakje 5-14-23-32-41-50-59 of 9-18-27-36-45-54? Dit zijn allemaal getallen waarvan de som van de cijfers 5 of 9 is. Wie hierop terecht komt, mag met dezelfde dobbelsteenworp nog eens vooruit.
Wie het eerst op vakje 63 komt, is gewonnen!
Het oudste ganzenbord
Oudste Vlaamse Ganzenbord
Ontdek een zeldzaam stukje geschiedenis: het oudste ganzenspel van Vlaanderen. Dit zeldzame exemplaar, een bruikleen van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience in Antwerpen, werd midden 17de eeuw in Antwerpen gegraveerd door Johannes Christofel Jegher. Door zijn kwetsbaarheid is het bord slechts drie maanden te bewonderen in het museum. Daarna keert het terug naar Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, waar het veilig wordt opgeborgen om het zo goed mogelijk te bewaren.
Een tijdloos spel met een rijke geschiedenis
Het ganzenbord wordt in de 16e eeuw bekend dankzij Francesco de Medici uit Florence. Die stuurt een ganzenbord als geschenk naar Philips II van Spanje. Al snel verovert het spel heel Europa.
Het ganzenspel is veel meer dan een eenvoudig dobbelspel. Het symboliseert de reis van het leven, waarin geluk en tegenslagen elkaar afwisselen. De dobbelsteen bepaalt je lot, terwijl je onderweg obstakels zoals de brug, de gevangenis en het doolhof moet trotseren. De 63 vakjes zijn geen toeval: het getal is het product van de magische cijfers 7 en 9, die symbool staan voor geluk. De spiraalvorm van het spel verwijst naar oneindigheid.
Sinds de 17de eeuw is het ganzenspel niet meer weg te denken uit onze spelcultuur. Dit zeldzame, met de hand ingekleurde exemplaar uit de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience wordt nu in primeur tentoongesteld in Speelgoedmuseum Mechelen.
Het houtblok waarmee de speelprent werd gedrukt, is midden 17de eeuw gemaakt door Johannes Christofel Jegher. Dat zien we ook aan de kledij van de figuren. Onderaan op de prent staat
‘’t Antwerpen by de weduwe van Hieronymus Verdussen op de Groote Merckt in S. Augustinus".
Hieronymus Verdussen stierf in 1713 en vanaf 1717 wordt zijn zoon als drukker vermeld op hetzelfde adres. De prent van Jegher moet dus gemaakt zijn tussen 1713 en 1717. Ze is echter gedrukt met een houtblok van rond 1650. Het gebeurt wel meer dat oude houtblokken generaties lang opnieuw gebruikt worden.
Het spel is gekleefd in het ‘Het boeck Poperye’, dat allerlei prenten van de 17de tot 19de eeuw bevat. Het bord zelf onderging in de 19de eeuw nog een bijzondere transformatie: het werd beplakt met afdrukken van 18de-eeuwse munten en kreeg een poëtisch onderschrift:
“Die met speelen veel wilt winnen moet dit swaentiens spel beginnen / Want de croonen syn ter hand die men stelt tot onderpand.”
Dit ganzenbord is een prachtig voorbeeld van de rijke Vlaamse druktraditie en de culturele impact die het spel door de eeuwen heen heeft gehad.
Varianten
Het ganzenbord van Jegher vormde de basis voor talloze varianten. Een daarvan, een 18de-eeuwse Gentse versie uit de collectie van het Huis van Alijn, is in langdurige bruikleen bij Speelgoedmuseum Mechelen en is naast het oudste bord te zien.
Een houtsnede van het "Nieuw en vermaekelyk ganze-spel" wordt eind 18e eeuw gedrukt door de Gentse drukker Bernard Poelman. Die drukt religieuze teksten voor het bisdom, en... ganzenborden! Het ganzenbord is rechthoekig, met een spiraalvormig speelveld. De 63 vakjes zijn geschieden door zuiltjes. Nr. 63 is een poortgebouw, waar een man wordt buitengejaagd door een vrouw met een kolentang. Boven de deur zit een gans met trompet. Centraal in de spiraal staat het bekende tafereel: links een man die triktak speelt aan een tafel en een vrouw die zijn aandacht afleidt terwijl een andere zijn centen steelt. Zie je verder ook de spelers, de muzikanten en de dansende hond?
Activiteiten
Het grote ganzenspel - Speelworkshop
Word deel van een levensgroot ganzenspel tijdens deze speelworkshop voor kinderen van 6 tot 10 jaar en hun (groot)ouders.
- dinsdag 8 tot vrijdag 11 april 2025
- dinsdag 15 tot vrijdag 18 april 2025
Erfgoeddag: Game On - Thematische speelwandeling
Weet jij waarom een ganzenbord precies 63 vakjes telt? Of wat de dobbelsteen betekent in dit spel? Ontdek het allemaal tijdens deze thematische speelwandeling op de Erfgoeddag op zondag 27 april!
